Chân kính đồng hồ (kí hiệu Jewel mà bạn vẫn nhìn thấy trên thông số đồng hồ cơ đeo tay), một bộ phận rất quan trọng của máy đồng hồ ra đời vào thế kỷ 18. Không như các bộ phận khác của bộ máy, chân kính được làm từ các loại ngọc, đá… đó là lý do vì sao nó có tên là Jewels và mục đích sự có mặt của chúng là tăng độ bền cho đồng hồ đeo tay.
CHÂN KÍNH ĐỒNG HỒ – JEWELS
Chân kính hay còn gọi là Jewel, là một bộ phận màu hồng đỏ bóng bẩy trong suốt có mặt trong các bộ máy của đồng hồ bất kể là máy cơ hay hay pin được Nicolas Fatio de Duillier, Pierre, Jacob Debaufre phát minh vào năm 1702/1704.
Từ gốc Jewels có nghĩa là đá quý, được dùng để nhắc đến nguồn gốc vật liệu đồng thời ám chỉ chân kính đồng hồ là một bộ phận tuyệt đẹp và có giá trị, trang trí và tăng giá trị của đồng hồ. Còn từ chân kính có nghĩa là chân bằng kính, trong đó chân là chân/giá đỡ (nhưng thực ra không hẳn chân kính đều nằm ở phần chân) trong khi kính để ám chỉ sự trong suốt.
Ngày nay, chân kính được dùng chủ yếu trên đồng hồ cơ và số ít đồng hồ pin cao cấp của Thụy Sĩ, Đức. Dựa vào lý thuyết tăng độ bền, theo dòng thời gian, số lượng chân kính tăng dần và đã có một cuộc tranh cãi xảy ra về số lượng jewels cần thiết trên một chiếc đồng hồ.
Đến thời điểm hiện tại, cuộc tranh cãi này cũng đã đến hồi kết và chân kính trên đồng hồ thật sự rất cần thiết, đặc biệt là đồng hồ cơ tự động, đồng hồ cơ có tính năng phức tạp nhưng tuyệt đối không phải là có càng nhiều càng tốt.
Tính trung bình, số lượng chân kính cần thiết/tối thiểu trên đồng hồ lên dây cót thường là 17, trên đồng hồ tự động là 21 và nên có trên đồng hồ pin là 4. Tùy theo cấu tạo, tính năng, cơ chế của bộ máy mà có số lượng phù hợp.
Hầu hết mọi người đều nghĩ rằng chân kính được dùng để trang trí cho bộ máy hoặc tăng giá trị của đồng hồ như tên gọi Jewel của nó. Quan điểm này cũng đúng nhưng công dụng này không quan trọng bằng công dụng tăng độ bền và độ chính xác cho đồng hồ.
- Giảm đi sự ma sát giữa các chuyển động để tăng độ chính xác (ở mức độ vừa phải)
- Hệ quả của giảm đi ma sát chính là tăng tuổi thọ của các bộ phận bị lực tác động giúp đồng hồ bền hơn (rất đáng kể)
- Chống sốc để tăng độ bền cho các chân kính khác (ở mức độ vừa phải)
- Trang trí cho bộ máy của đồng hồ (rất đáng kể)
- Tăng giá trị cho đồng hồ (không đáng kể đến rất đáng kể tùy theo vật liệu làm chân kính)
CHÂN KÍNH ĐƯỢC LÀM TỪ CHẤT LIỆU GÌ
Hơn 400 năm qua, rất nhiều vật liệu đã được dùng để làm chân kính đồng hồ từ kim cương, đá quý, đá Sapphire, ngọc thạch lựu, ruby, thạch anh, … chúng đều là những vật liệu có độ mài mòn thấp, độ cứng cao, trơn trượt khi tiếp xúc lẫn nhau và tiếp xúc với các bộ phận kim loại trong máy đồng hồ của các thương hiệu có uy tín.
Tùy theo đẳng cấp của thương hiệu cùng chiếc đồng hồ mà người ta chọn loại tương ứng nhưng sau tất cả, phần lớn đều không quá đắt. Từ 1900 đến nay, nhiều loại vật liệu trên chỉ còn xuất hiện trên các mẫu đồng hồ đắt tiền còn phần lớn đồng hồ đều dùng Sapphire tổng hợp và Ruby nhân tạo do Auguste Verneuil phát minh.
Hãy chú ý nhiều thương hiệu, nhà sản xuất đồng hồ rẻ tiền, đồ giả, đồ nhái, … đã dùng đến cả thủy tinh pha màu để làm chân kính. Thủy tinh có độ cứng thấp, dễ bị mài mòn khiến cho tác dụng duy trì độ bền rất hời hợt, chủ yếu để làm cho có “số lượng” bằng chị bằng em, cho “đẹp” là chính.
CÓ BAO NHIÊU LOẠI CHÂN KÍNH ĐỒNG HỒ
Chân kính – Jewel được tiện, cắt gọt, đánh bóng, khoan lỗ, khoét trũng,… tùy theo loại mà được gia công tương ứng nhưng thường khá nhỏ, to nhất là chân kính đầu trục bánh lắc lo xo, hiếm khi quá 2mm.
Cụ thể các loại chân kính là:
1) Chân kính tròn có lỗ xuyên tâm (Hole Jewels): Jewel hình tròn, dẹt, ở giữa được khoan lỗ, loại này được dùng để gắn vào các trục bánh răng xoay có vận tốc quay nhỏ, không yêu cầu cao lắm về độ sai số và độ chịu lực tác động từ các phương vuông góc với trục quay. Kích thước lỗ khoan tùy theo kích thước trục.
2) Chân kính tròn không có lỗ xuyên tâm (Cap Jewels): (còn gọi là chân kính mũ), Jewel có hình tròn, dẹt, ở giữa không khoan lỗ xuyên tâm hoặc không có lỗ, thường được đặt áp vào 2 đầu trục quay có yêu cầu cao về độ sai số, có vận tốc quay lớn, chịu ảnh hưởng nhiều bởi lực tác động dọc trục.
3) Chân kính dạng phiến, vuông chữ nhật (Pallet Jewels): là loại Jewel có hình viên gạch được gắn trên những điểm bị tác động, va đập theo chiều ngang như như hai đầu ngựa, trượt cò khoá, bánh thoát (còn gọi bánh xe gai).
4) Chân kính dạng con lăn (Roller Jewels): có hình dạng hình trụ, chỉ được gắn trên bệ bánh lắc để ngựa “đá”, điểm bị tác động va đập kiểu trượt (chiều ngang).
5) Chân kính bảo vệ sốc (Shock Protection Jewels): không có hình dạng cụ thể, đây là một tổ hợp chân kính đồng hồ ngăn không cho làm vỡ chân kính cần bảo vệ khi đồng hồ bị chấn động mạnh.
HIỂU ĐÚNG VỀ CHÂN KÍNH ĐỒNG HỒ
Ở trên chúng ta đã nhắc đến cuộc tranh cãi diễn ra về sự cần thiết của chân kính trong đồng hồ khi sự lạm dụng số lượng đã tăng vùn vụt lên những con số khủng trong vòng 150 năm qua đến mức thừa thải. Như vậy, số dư ra chỉ có thể là dùng để trang trí, tăng giá trị của chiếc đồng hồ là chính.
Nói chính xác, chân kính chỉ cần thiết ở những nơi xảy ra sự ma sát, tác động của lực, tuyệt đối không phải là càng nhiều thì càng tốt, độ chính xác và độ bền của đồng hồ chỉ có thể tăng hết mức với số chân kính tối đa:
4 chân kính cho đồng hồ pin với mặt hiển thị kim
6-7 cho đồng hồ pin với mặt hiển thị kim nhiều chức năng
17 cho đồng hồ cơ lên dây cót
21 cho đồng hồ cơ tự động
23 cho đồng hồ cơ có hai trống dự trữ năng lượng
25-27 cho đồng hồ cơ đa năng
Có thể hơn 40 chân kính cho những chiếc đồng hồ cực kỳ phức tạp
Để tránh chân kính bị lạm dùng vào những mục đích không liên quan đến các chức năng của đồng hồ, năm 1974 Tổ chức Tiêu chuẩn Quốc tế (ISO) đã phối hợp với tổ chức tiêu chuẩn công nghiệp đồng hồ Thụy Sĩ (NIHS): Normes de l’Industrie Horlogère Suisse công bố tiêu chuẩn ISO 1112.
Tiêu chuẩn này nghiêm cấm các nhà sản xuất, thương hiệu quảng cáo chân kính không có tính năng. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp lách luật bằng cách tăng số lượng loại 1, loại 2 vào những nơi cần lắp chân kính.
Dĩ nhiên, lách luật tăng số lượng như thế này chưa bao giờ được chứng minh rõ ràng là tăng độ bền hay độ chính xác. Bạn hãy cân nhắc khi cảm thấy đồng hồ quá đắt vì dư thừa chân kính hơn số lượng tối đa nhé!